Phân tích dữ liệu từ NASA và NOAA cho thấy: Việt Nam nằm trong dải hoạt động sét mạnh nhất hành tinh – và điều đó không chỉ là chuyện thời tiết.
Việt Nam – một trong những “điểm nóng sét” của châu Á
Theo thống kê mới nhất từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) và Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA), Việt Nam nằm trong vùng có mật độ sét cao hàng đầu thế giới, cùng với các khu vực như Trung Phi, Bắc Mỹ và vùng hồ Maracaibo (Venezuela).
Các dữ liệu từ hệ thống quan sát sét vệ tinh LIS/OTD (Lightning Imaging Sensor / Optical Transient Detector) của NASA cho thấy: mỗi km² lãnh thổ Việt Nam có trung bình khoảng 20 tia sét mỗi năm – gấp nhiều lần so với mức trung bình toàn cầu. Đặc biệt, các vùng Tây Nguyên, Bắc Bộ và duyên hải miền Trung là những khu vực ghi nhận số lượng sét đánh nhiều nhất.
Trong mùa mưa, Việt Nam ghi nhận tới gần 2 triệu cú sét đánh xuống đất mỗi năm, theo báo cáo từ Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia. Những con số này khẳng định: Việt Nam thực sự nằm trong “tâm sét” của khu vực Đông Nam Á.
Vì sao bầu trời Việt Nam “ưa” sấm sét?
Các chuyên gia khí tượng lý giải rằng, điều kiện tự nhiên của Việt Nam gần như hội tụ đầy đủ “công thức hình thành dông sét”.
-
Khí hậu nhiệt đới gió mùa: Nhiệt độ bề mặt cao, độ ẩm lớn, khiến không khí dễ bị đẩy lên cao, tạo thành các đám mây dông tích điện mạnh.
-
Vị trí địa lý ven biển: Hơi nước bốc lên từ Biển Đông gặp khối khí lạnh hoặc gió đất – biển giao thoa, tạo nên vùng hội tụ đối lưu mạnh mẽ.
-
Địa hình phức tạp: Các dãy núi như Hoàng Liên Sơn, Trường Sơn và khu vực Tây Nguyên tạo ra hiện tượng nâng cưỡng bức – làm mây phát triển cao, tăng cường hoạt động sét.
-
Biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh: Hiệu ứng đảo nhiệt đô thị khiến không khí càng bất ổn, làm tăng tần suất dông sét tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng.
Ông Trần Quang Năng, chuyên gia thuộc Trung tâm Khí tượng Thủy văn Quốc gia, nhận định:
“Mỗi khi bước vào mùa hè, đặc biệt giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 9, Việt Nam hầu như ngày nào cũng có dông ở đâu đó trên bản đồ. Đó là đặc điểm của khí hậu nhiệt đới ẩm – và sét chỉ là biểu hiện cực đoan nhất của quá trình đối lưu.”
Rủi ro ngày càng lớn với hạ tầng và con người
Không chỉ là hiện tượng tự nhiên, sét đang trở thành mối nguy an toàn công cộng và kinh tế nghiêm trọng.
Theo số liệu của Tổng cục Phòng chống thiên tai, mỗi năm Việt Nam ghi nhận hàng chục người tử vong và hàng trăm người bị thương do sét. Nhiều vụ sét đánh gây cháy rừng, hư hại thiết bị điện, thậm chí làm sập tháp viễn thông và trạm biến áp.
Một báo cáo của Cục An toàn Lao động (Bộ LĐTB&XH) cho biết: trong 5 năm gần đây, trung bình mỗi năm có trên 30 vụ tai nạn lao động liên quan đến sét, chủ yếu ở công trường xây dựng và khu vực sản xuất ngoài trời.
Với sự phát triển nhanh của điện mặt trời, điện gió, hệ thống viễn thông 5G, rủi ro càng tăng khi các trụ, cột cao trở thành “đích ngắm” tự nhiên của sét. Nếu không được trang bị hệ thống chống sét đạt chuẩn quốc tế (IEC 62305, TCVN 9385), hậu quả có thể không chỉ là mất mát thiết bị – mà còn là gián đoạn sản xuất quy mô lớn.
Học cách “sống chung” với sét – từ NOAA đến giải pháp tại Việt Nam
Ở Mỹ, NOAA đã phát động chiến dịch nổi tiếng: “When thunder roars, go indoors” (Khi nghe sấm, hãy vào nhà ngay). Đây là nguyên tắc vàng được khuyến nghị trên toàn cầu.
Tại Việt Nam, việc giáo dục cộng đồng về an toàn sét vẫn còn hạn chế. Rất nhiều người vẫn có thói quen trú mưa dưới gốc cây, mái tôn, hay thậm chí dưới gầm xe máy – những nơi cực kỳ nguy hiểm trong cơn dông.
Các chuyên gia khuyến nghị:
-
Ngay khi thấy sấm, ngừng mọi hoạt động ngoài trời, đặc biệt là trên cánh đồng, hồ nước, sân thể thao.
-
Không sử dụng điện thoại, tivi, hoặc thiết bị điện cắm dây trong nhà khi sét gần.
-
Lắp đặt hệ thống chống sét trực tiếp và chống sét lan truyền cho công trình, đặc biệt là nhà cao tầng, nhà xưởng, trạm BTS, hệ thống năng lượng tái tạo.
-
Kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ hệ thống nối đất và kim thu sét sau mỗi mùa mưa.
Khi công nghệ chống sét trở thành “lá chắn” an toàn
Các chuyên gia của Vinatec – đơn vị nghiên cứu và triển khai công nghệ chống sét tại Việt Nam – cho biết:
“Công trình hiện đại không thể chỉ dựa vào kim thu sét truyền thống. Chúng ta cần hệ thống tổng thể: thu sét, dẫn sét, tiếp đất, bảo vệ lan truyền và giám sát sét. Chỉ khi đó, an toàn mới được đảm bảo.”
Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt đã áp dụng hệ thống chống sét chủ động (ESE), cảm biến cảnh báo dông sét và thiết bị cắt sét lan truyền (SPD) theo chuẩn IEC 61643.
Những giải pháp này không chỉ giảm rủi ro cháy nổ mà còn bảo vệ chuỗi sản xuất – dữ liệu – con người, giúp doanh nghiệp vận hành an toàn, liên tục.
Kết luận: “Tâm sét” – không phải định mệnh, mà là bài toán an toàn cần giải
Việt Nam nằm trong dải nóng sét toàn cầu – điều đó không thể thay đổi. Nhưng cách chúng ta chuẩn bị, hiểu và phòng tránh sét sẽ quyết định mức độ an toàn của xã hội.
Sét là biểu tượng của năng lượng tự nhiên mãnh liệt, nhưng cũng là phép thử cho năng lực quản trị rủi ro và khoa học công nghệ của con người.
Từ việc lắp đặt hệ thống chống sét cho đến giáo dục cộng đồng, mỗi hành động nhỏ đều góp phần giúp chúng ta chung sống an toàn trong vùng “tâm sét” của hành tinh.
